​

​

Họ đã bào mòn sự tập trung của chúng ta như thế nào?

Bạn có bao giờ cảm thấy chúng ta đang tự “thoải mái đến chết” không? Video này, bộ phim kia, podcast nọ, rồi trên hết là những thông báo “ting ting” không ngừng nghỉ từ điện thoại. Mọi thứ cứ ồ ạt đổ về, não bộ của chúng ta lúc nào cũng trong trạng thái bị kích thích. Và hậu quả là, khả năng tập trung của chúng ta đang bị giết chết từng ngày.

Đây không phải là cảm giác vu vơ đâu nhé, mà các nghiên cứu khoa học cũng đã chứng minh: sự chú ý của con người đang ngày càng ngắn lại.

Đổ lỗi hoàn toàn cho Internet thì cũng dễ, nhưng thật ra vấn đề này đã có từ lâu hơn bạn nghĩ nhiều, chỉ là Internet đã khiến nó tồi tệ hơn gấp bội. Và nếu chúng ta thực sự muốn làm gì đó để thay đổi, chúng ta cần tìm hiểu nó từ gốc rễ. Đó là những gì chúng ta sẽ làm trong email này.

Mình sẽ chia vấn đề này thành 3 phần, và tất cả bắt đầu từ sự chuyển dịch văn hóa từ đọc sách sang một văn hóa khác.

1. Sự chuyển dịch từ đọc sang xem

Ngày xưa, khi máy in ra đời, nó đã thay đổi cả thế giới. Sách vở, báo chí, tri thức được lan truyền rộng rãi, tạo ra những cuộc cách mạng về tư tưởng. Đây là thời điểm một bộ não đã quen với việc ngồi hàng giờ liền để suy ngẫm một cách nghiêm túc, logic. Nói cách khác, đó là một bộ não được rèn luyện để tập trung.

Điểm mấu chốt đầu tiên là đây: bản thân việc đọc sách chính là một bài tập giúp bạn xây dựng khả năng tập trung.

Nhưng rồi, chúng ta đã ngừng đọc. Chuyện gì đã xảy ra? TV ra đời.

Từ hình ảnh trên giấy, nay trên màn hình TV rộng, hàng trăm ngàn hình ảnh thay đổi liên tục, tạo nên một sự kích thích lạ kỳ. Rồi ngày càng phát triển, chúng ta đi từ TV màn hình trắng đen sang TV màu. Sự cuốn hút lại càng tăng gấp 10 lần. TV mang lại dopamine gấp nhiều lần so với hình ảnh tĩnh trên giấy.

Chúng ta bắt đầu dán mắt vào màn hình TV. Cái thời mà điện thoại chưa có - cái TV là thứ được chú ý nhất trong nhà. Cứ tối tới 7h thời sự là cả nhà dán mắt vào trong TV. Những vùng quê - nơi mình từng ở một thời gian - tới giờ chiếu phim là cả làng tập trung lại dán mắt vào 1 cái TV duy nhất trong xóm.

Chúng ta chuyển từ việc kiên nhẫn đọc và suy nghĩ về thông tin, sang việc tiêu thụ một cách thụ động những gì được gắn lên màn ảnh nhỏ. Bên trong là tiêu thụ nội dung một cách thụ động không suy nghĩ, nhưng vẻ bề ngoài đẹp và kích thích hơn.

Và TV đã dạy chúng ta điều đó: nó khiến chúng ta quan tâm đến hình thức bên ngoài hơn là nội dung sâu sắc bên trong. Dần dần, nó giết dần khả năng chúng ta dành thời gian ra để đọc và suy nghĩ.

Sự tập trung giống như một cơ bắp vậy. Nếu bạn không rèn luyện nó, nó sẽ teo tóp đi. Và khi chúng ta dành hàng giờ để xem những thứ giải trí mà không suy nghĩ, chúng ta đang bỏ bê việc rèn luyện bộ não mình trở thành một người có tư duy sâu sắc.

Để rồi đến lúc cần tập trung làm một việc gì đó quan trọng, như đọc một cuốn sách hay, chúng ta không thể làm được. Đơn giản vì ta chưa bao giờ thực sự học cách làm điều đó.

2. Sự hỗn loạn được thiết kế của Internet

Nhiều bạn sẽ nói: “Ôi dào, TV xưa rồi, giờ là thời của Internet cơ mà!”. Chính xác.

Cũng giống như chúng ta đã chuyển từ sách sang TV, bây giờ chúng ta lại chuyển từ TV sang Internet. Và đây là một cấp độ hoàn toàn khác.

Bạn thử để ý mà xem. Mục đích cốt lõi của một trang web hay một ứng dụng chính là giữ chân bạn ở lại càng lâu càng tốt. Bạn mở YouTube ra, đập vào mắt là hàng hàng lớp lớp video gợi ý. Bên trên là chuông thông báo. Ở giữa là thanh tìm kiếm mời gọi bạn tìm bất cứ thứ gì bạn muốn. Bạn bấm vào một video, và ngay lập tức có 12 video khác được đề xuất bên cạnh.

Toàn bộ thiết kế đó chỉ có một mục đích: nếu bạn thấy chán dù chỉ một giây, luôn có một thứ khác để bạn bấm vào.

Chúng ta đã quá quen với nó đến mức thấy bình thường, nhưng đó thực sự là một trải nghiệm hỗn loạn. Các nền tảng này thực ra không quan tâm bạn có xem hết một video hay không. Họ chỉ cần bạn ở lại trên nền tảng của họ.

TikTok muốn bạn ở lại TikTok. YouTube muốn bạn ở lại YouTube. Facebook muốn bạn ở lại Facebook.

Và tất cả các công ty social media - những công ty giàu nhất thế giới - trả tiền ra để thuê những người giỏi nhất thế giới - để làm việc đó. Những thiên tài với công việc duy nhất của họ là khiến bạn tập trung vô cái điện thoại càng lâu, càng tốt.

Môi trường này ngầm dạy cho bạn rằng: thông tin rất dễ dàng và có thể vứt bỏ. Nếu bạn hơi chán một chút, bạn có thể chuyển sang cái khác. Chúng tôi sẵn sàng tiếp thêm cho bạn “nội dung”, bạn chỉ cần cứ tiếp tục nhìn chằm chằm vào màn hình là được.

Bộ não của chúng ta có một thứ gọi là “tính dẻo” (plasticity), nghĩa là nó có thể thay đổi cấu trúc dựa trên môi trường và những gì chúng ta làm hàng ngày.

Bạn dùng não để suy nghĩ trong thời gian dài, bộ não sẽ thích nghi. Bạn chỉ cần dùng não để xem những video ngắn, thì nó sẽ tự động co lại để thích nghi với hoạt động phổ biến nhất của họ.

Giờ hãy tự hỏi, việc bạn dành trung bình vài tiếng mỗi ngày nhìn vào màn hình điện thoại đang làm gì với bộ não của bạn?

Tin xấu là: nó đang từ từ phá hủy khả năng tập trung của bạn.

Nhưng tin tốt cũng là: vì bộ não có tính dẻo, nên bạn hoàn toàn có thể sửa chữa được điều này.

3. Cuộc chiến không cân sức và giải pháp

Bạn phải nhớ rằng, có một cuộc chiến đang diễn ra để giành giật sự chú ý của bạn. Và đây không phải là một cuộc chiến công bằng.

Ở phía bên kia, là những tập đoàn công nghệ khổng lồ với đội ngũ tiến sĩ tâm lý học và những kỹ sư thiết kế giỏi nhất. Tất cả họ làm việc chỉ để một mục đích: giữ bạn dán mắt vào màn hình.

Mark Zuckerberg và những founder của Facebook, từng thẳng thắn thừa nhận: “Toàn bộ quá trình suy nghĩ khi xây dựng Facebook là làm thế nào để chiếm được nhiều nhất thời gian và sự chú ý của bạn. Điều đó có nghĩa là chúng tôi phải tạo ra một cú hích dopamine nho nhỏ mỗi khi có ai đó like hay comment ảnh của bạn.”

Nhưng đây mới là điều trớ trêu nhất.

Steve Jobs, cha đẻ của iPhone và iPad, lại không cho con mình dùng iPad. Mark Zuckerberg, người tạo ra Facebook, cũng không cho con cái mình sử dụng Facebook.

Họ là những người tạo ra công nghệ này. Họ hiểu rõ hơn ai hết tác động của nó. Và họ muốn bảo vệ con cái của mình khỏi chính những thứ đó.

Câu hỏi đặt ra là: Vậy tại sao bạn lại không muốn bảo vệ chính mình?

Lấy lại sự tập trung không hề dễ, nhưng hoàn toàn có thể. Đây là ba điều bạn có thể bắt đầu làm ngay hôm nay:

1. Nó sẽ khó, đặc biệt là trong thời đại ngày nay khi chúng ta luôn phải làm việc với điện thoại. Một số mẹo mình khuyên bạn:
   • Chỉnh màn hình đen trắng: Như mình nói ban đầu, khi TV chuyển từ trắng đen sang màu, nó tạo nên một sự nghiện gấp nhiều lần ban đầu. Màu sắc tạo sự kích thích lớn. Nếu bạn tắt màu đi, điện thoại bạn sẽ trở nên bớt “sexy” và từ đó sẽ dễ dàng để bỏ nó xuống.
   • Tách điện thoại khi làm việc: Có những công việc lúc bắt đầu bạn biết sẽ cần sự tập trung và không cần điện thoại. Tuy nhiên, chúng ta vẫn sẽ có thói quen cầm lên check tin nhắn. Và rồi, từ check tin nhắn thành ra 5 - 15 phút bấm điện thoại. Tách nó ra khỏi chỗ bạn làm việc sẽ giúp bạn giữ lại được sự chú ý hơn nhiều lần. Đây gọi là bạn tạo ra môi trường để thói quen bạn muốn tạo ra (ở đây là bớt cầm điện thoại) trở nên dễ dàng thực hiện hơn.
2. Bắt đầu tiêu thụ những nội dung đòi hỏi sự tập trung. Sách là tốt nhất. Không nhất thiết phải là sách. Đó có thể là những bộ phim điện ảnh thực sự, những bộ phim mà bạn phải đến rạp và nếu bạn bật điện thoại lên bạn sẽ bị đuổi ra ngoài. Chứ không phải mấy bộ phim trên Netflix được sản xuất với chủ đích là để bạn vừa xem vừa lướt điện thoại.
3. Tập quen với việc không bị kích thích kỹ thuật số mọi lúc. Hãy đi dạo buổi sáng và đừng mang theo điện thoại. Chỉ đi và ở đó với những suy nghĩ của riêng bạn. Thử xem bạn có thể duy trì một dòng suy nghĩ trong bao lâu.

Bằng cách làm những điều này, chúng ta đang gửi tín hiệu cho bộ não, khuyến khích nó tự kết nối lại, tập làm quen lại với việc tập trung. Và có thể, chỉ một chút tiến bộ từng chút, một ngày nào đó, chúng ta sẽ dần dần giành lại được khả năng tập trung vào những điều thực sự quan trọng với mình.

​

Best regards,

Huy Dao

​